آیه 65 سوره قصص

وَ يَوْمَ يُنادِيهِمْ فَيَقُولُ ما ذا أَجَبْتُمُ الْمُرْسَلِينَ (65)

جلد 10 - صفحه 169

وَ يَوْمَ يُنادِيهِمْ‌: (عطف است بر اول زيرا اولا حق تعالى سؤال فرمايد از اشراك آنها به ذات سبحانى، و بعد از آن سؤال از تكذيب آنها انبياء را) يعنى ياد كن روزى را كه ندا فرمايد خدا اهل تكذيب را، فَيَقُولُ‌: پس فرمايد از روى تقريع و توبيخ، ما ذا أَجَبْتُمُ الْمُرْسَلِينَ‌: چه جواب داديد فرستادگان را، يعنى پيغمبران چون شما را به حق و خداپرستى دعوت نمودند، شما چه جواب داديد در مقابل دعوت آنان؛ تصديق نموديد ايشان را يا تكذيب.

أَ فَمَنْ وَعَدْناهُ وَعْداً حَسَناً فَهُوَ لاقِيهِ كَمَنْ مَتَّعْناهُ مَتاعَ الْحَياةِ الدُّنْيا ثُمَّ هُوَ يَوْمَ الْقِيامَةِ مِنَ الْمُحْضَرِينَ (61) وَ يَوْمَ يُنادِيهِمْ فَيَقُولُ أَيْنَ شُرَكائِيَ الَّذِينَ كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ (62) قالَ الَّذِينَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ رَبَّنا هؤُلاءِ الَّذِينَ أَغْوَيْنا أَغْوَيْناهُمْ كَما غَوَيْنا تَبَرَّأْنا إِلَيْكَ ما كانُوا إِيَّانا يَعْبُدُونَ (63) وَ قِيلَ ادْعُوا شُرَكاءَكُمْ فَدَعَوْهُمْ فَلَمْ يَسْتَجِيبُوا لَهُمْ وَ رَأَوُا الْعَذابَ لَوْ أَنَّهُمْ كانُوا يَهْتَدُونَ (64) وَ يَوْمَ يُنادِيهِمْ فَيَقُولُ ما ذا أَجَبْتُمُ الْمُرْسَلِينَ (65)

فَعَمِيَتْ عَلَيْهِمُ الْأَنْباءُ يَوْمَئِذٍ فَهُمْ لا يَتَساءَلُونَ (66)

ترجمه‌

آيا پس كسى كه وعده داديم او را وعده خوبى پس او يابنده است آنرا مانند كسى است كه داديم او را بهره زندگانى دنيا پس او است روز قيامت از حاضر كرده شدگان‌

و روز كه ندا كند آنها را پس گويد كجايند شريكان من كه بوديد گمان ميكرديد

گويند آنانكه لازم شد بر آنها وعده عذاب پروردگارا اينانند آنانكه گمراه كرديم، گمراه كرديمشان همچنانكه گمراه شديم بيزارى جوئيم بسوى تو نبودند كه ما را بپرستند

و گفته شود بخوانيد شريكانتان را پس بخوانند آنها را پس اجابت ننمايند از آنها و به بينند عذاب را و آرزو كنند كه آنها بودند آنچنان كه هدايت مى‌يافتند

و روز كه ندا كند آنها را پس گويد چه جواب داديد پيغمبران را

پس پوشيده شود بر آنها خبرها در چنين روز پس آنها از يكديگر پرسش نميكنند.

تفسير

خداوند متعال در تعقيب آيات سابقه و ترجيح حال كسانيكه متنعّم بنعيم آخرتند بر متنعّمين در دنيا فرموده آيا كسيكه ما وعده خوب منجز باو داديم كه در آخرت بهشت برين از آن او باشد و قطعا بآن و اصل خواهد شد و

جلد 4 صفحه 201

هميشه از نعمتهاى گوناگون آن برخوردار خواهد بود مانند كسى است كه چند روز در اين دنيا متنعّم و بهره‌مند نموديم او را با هزاران زحمت و تشويش و روز قيامت هم بايد در محضر عدل ما حاضر شود براى حساب و عقاب چنين نيست بلكه تفاوت ميان آن دو از زمين تا آسمان است و اى پيغمبر ياد كن براى اين جماعت متنعّم مشرك روزى را كه ندا ميكند آنها را خداوند و براى ملامت و سرزنش آنها مى‌فرمايد كجايند آن كسانيكه شما آنها را شركاء من مى‌پنداشتيد در اطاعت و عبادت و اميدوار بانتفاع از آنها بوديد پس بزرگان و رؤساء آنها كه مستحق عقوبت شدند در دنيا بوعده‌هاى عذاب خدا بلسان انبياء مانند فرعون و نمرود و شياطين انسى و جنّى گويند پروردگارا اينجماعت آنانند كه گمراه نموديم ما آنها را ولى گمراه نموديم آنانرا چنانچه گمراه شديم خودمان و فعلا ما از آنها و عملشان بيزارى مى‌جوئيم نزد تو آنها در واقع عبادت نمى‌نمودند ما را بلكه پيروى از هواى نفس خودشان ميكردند چنانچه ما هم پيرو هواى نفس خود بوديم و در گمراهى و سببش شريكيم با آنان ما آنها را مجبور ننموديم بكفر و عصيان خودشان باختيار خود كردند آنچه كردند ما هم باختيار خود كرديم آنچه كرديم پس در استحقاق عقوبت مزيّتى بر آنها نداريم و از طرف خداوند بمرءوسين خطاب ميشود كه بخوانيد شركاء جعلى خودتان را كه در دنيا براى خدا قرار داده بوديد باميد انتفاع از آنها براى نصرت يا شفاعت خودتان در امروز و آنها از بيچارگى متوسل بآن اشقيا ميشوند و از آنها جوابى نميشنوند و كمكى نمى‌بينند براى آنكه آنها از اينها بيچاره‌ترند و همه عذاب الهى را مشاهده مى‌نمايند كه بآنها احاطه كرده و اگر آنها راه چاره‌اى مى‌يافتند از خود دفع مى‌نمودند عذاب را و بنابراين جواب لو محذوف است و محتمل است لو براى تمنّى باشد يعنى آرزو نمايند كه در دنيا هدايت يافته بودند براه نجات از عذاب و وصول بثواب و نيز ياد كن براى اين جماعت روزى را كه ندا ميكند خداوند آنها را پس ميگويد براى سرزنش و ملامتشان در مقام عبادت و اطاعت كه چه جواب گفتيد به پيغمبرانى كه مبعوث بر شما بودند براى بيان معارف و احكام و بچه اندازه از آنها معتقد شديد و عمل نموديد پس پوشيده و ناپديد و مشتبه گردد بر آنها در آنروز

جلد 4 صفحه 202

راههاى جواب و محو شود از نظرشان مطالب از شدت هول و هراس بطوريكه قدرت پيدا نميكنند بر پرسش از يكديگر براى پيدا كردن راه جوابى و بيان عذرى در پيشگاه احديّت كه موجب رفع عذاب يا تخفيف آن از آنها گردد.

وَ يَوم‌َ يُنادِيهِم‌ فَيَقُول‌ُ ما ذا أَجَبتُم‌ُ المُرسَلِين‌َ (65)

و روز قيامت‌ روزيست‌ ‌که‌ ندا ميرسد اهل‌ محشر ‌را‌ ‌پس‌ ميگويند چه‌ نحوه‌ اجابت‌ كرديد ‌شما‌ فرستادگان‌ ‌را‌.

يكي‌ ‌از‌ ضروريات‌ دين‌ اسلام‌ بلكه‌ جميع‌ اديان‌ و ‌از‌ خصوصيات‌ روز رستخيز موقف‌ حساب‌ ‌است‌ ‌که‌ رسيدگي‌ ميشود بحساب‌ بندگان‌ و آيات‌ شريفه‌ درباره‌ حساب‌ بسيار ‌است‌ و اخبار بي‌ شمار و ‌از‌ چند چيز سؤال‌ ميشود: اول‌ ‌از‌ امور اعتقاديه‌ ‌از‌ توحيد ‌که‌ اولين‌ دعوت‌ انبياء و رسل‌ ‌است‌ و تمام‌ اهل‌ محشر ‌در‌ همين‌ سؤال‌ اولي‌ عاجز ‌از‌ جواب‌ هستند ‌غير‌ ‌از‌ مذهب‌ حقه‌ زيرا مشركين‌ مثل‌ عبده اصنام‌ و آتش‌ و شمس‌ و كواكب‌ و ‌غير‌ اينها ‌که‌ شرك‌ عبادتي‌ داشتند و بسياري‌ شرك‌ افعالي‌ و بسياري‌ شرك‌ صفاتي‌ ‌که‌ صفات‌ زائده‌ معتقد بودند و ‌از‌ قبولي‌ رسالت‌ رسل‌ ‌که‌ ‌اگر‌ يكي‌ ‌از‌ انبياء ‌را‌ منكر باشند ‌ يا ‌ نسبت‌هاي‌ ناروا ‌در‌ حق‌ ‌آنها‌ داده‌اند ‌که‌ شامل‌ جميع‌ كفار

جلد 14 - صفحه 264

و معاندين‌ ميشود و ‌از‌ عدل‌ الهي‌ ‌که‌ ‌از‌ اصول‌ مذهب‌ ‌است‌ ‌که‌ العياذ نسبت‌ فعل‌ قبيح‌ ‌ يا ‌ لغو ‌ يا ‌ ظلم‌ باو دهند ‌که‌ اكثر عامه‌ منكر عدل‌ هستند و ‌از‌ ولايت‌ ائمه‌ اطهار ‌که‌ ‌غير‌ اثني‌ عشري‌ ‌در‌ جواب‌ عاجز هستند و ‌از‌ معاد و خصوصيات‌ ‌آن‌ دوم‌ سؤال‌ ‌از‌ كليه‌ دستورات‌ انبياء و ‌از‌ واجبات‌ مثل‌ صلوة و صوم‌ و حج‌ و زكاة و خمس‌ و امر بمعروف‌ و نهي‌ ‌از‌ منكر و جهاد و حب‌ اهل‌ بيت‌ و ‌از‌ محرمات‌ و معاصي‌ سوم‌ ‌از‌ نعم‌ الهيه‌ ‌که‌ «لَتُسئَلُن‌َّ يَومَئِذٍ عَن‌ِ النَّعِيم‌ِ» ‌که‌ ‌از‌ چه‌ راهي‌ بدست‌ آورديد و بچه‌ راهي‌ مصرف‌ كرديد و چگونه‌ شكر گذاري‌ كرديد چهارم‌ ‌از‌ معاشرت‌ و اداء حقوق‌ يكديگر مثل‌ حق‌ زوج‌ و زوجه‌ و والدين‌ و اولاد و ارحام‌ و فقراء و سادات‌ و ساير مؤمنين‌ پنجم‌ ‌از‌ ظلم‌ و مظالم‌ نسبت‌ ‌به‌ يكديگر ‌که‌ سختترين‌ مقامات‌ ‌است‌ بالاخص‌ ظلم‌ باولياء الهي‌ و ‌اينکه‌ جمله‌ كوتاه‌ شامل‌ جميع‌ اينها ميشود ‌که‌ ميفرمايد:

وَ يَوم‌َ يُنادِيهِم‌ فَيَقُول‌ُ ما ذا أَجَبتُم‌ُ المُرسَلِين‌َ زيرا جميع‌ اينها ‌از‌ جانب‌ مرسلين‌ ‌است‌.

]

(آیه 65)- به دنبال سؤال از معبودهای آنها، سؤال دیگری از عکس العمل آنان در برابر پیامبران می‌شود، می‌فرماید: «و روزی را (به خاطر بیاورید) که خداوند آنها را ندا می‌دهد و می‌گوید: چه پاسخی به پیامبران (من) گفتید»؟! (وَ یَوْمَ یُنادِیهِمْ فَیَقُولُ ما ذا أَجَبْتُمُ الْمُرْسَلِینَ).

و مسلما آنها پاسخی ندارند، آیا بگویند دعوت آنها را اجابت کردیم که این دروغ است و دروغ در آن صحنه خریدار ندارد؟ یا بگویند تکذیبشان کردیم، به آنها تهمت زدیم، ساحرشان نامیدیم مجنونشان خواندیم؟! بر ضد آنها دست به پیکار مسلحانه زدیم. هر چه بگویند مایه بد بختی و رسوایی است!